Mens en maatschappij
Impact van het boek
De impact van lezen van boeken op de mens en de maatschappij
Lezen is goed voor de mens. Zeker het lezen van boeken. Telkens weer blijkt uit onderzoek dat mensen die boeken lezen in vergelijking met niet-lezers beter geïnformeerd zijn en zich daardoor beter staande kunnen houden in de maatschappij. Ze hebben meer oog voor hun omgeving en kunnen zich beter in andere mensen verplaatsen. Ze zijn beter in staat te reflecteren op hun eigen gedrag en dat van anderen. Ze doen door het lezen van boeken uiteenlopende vaardigheden op waarmee zij zich ook op de werkvloer onderscheiden. Het lezen van boeken draagt zelfs bij aan de gezondheid: ten eerste omdat mensen die boeken lezen beter geïnformeerd zijn over onderwerpen als gezondheidsrisico’s en de toegang tot de zorg, en ten tweede omdat het lezen van boeken een positieve invloed heeft op de hersenen. En ten slotte, niet onbelangrijk: het lezen van boeken is buitengewoon plezierig en draagt daardoor bij aan persoonlijk geluk en welbevinden.
Maar waar komen deze effecten vandaan? Hoe kan het dat je deze vaardigheden ontwikkelt door boeken te lezen? En waarom is dat belangrijk voor de maatschappij?
Er zijn in de loop der jaren talloze onderzoeken gedaan naar de impact van het lezen van boeken, vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines, zoals de letterkunde, de (neuro)psychologie en de economie. Door een groot aantal van deze onderzoeken te combineren, ontstaat een helder overzicht van het effect van het lezen van boeken. Uit de analyse van de beschikbare data komen vier thema’s steeds weer naar voren: burgerschap, werknemerschap, gezondheid en zingeving. Voor elk van deze thema’s is in beeld gebracht waarom de positieve effecten niet alleen van invloed zijn op het individu, maar ook op de maatschappij.
1. Burgerschap
Voor de samenleving is het belangrijk dat mensen zich gedragen als goede burgers en hun steentje bijdragen. Mensen die rekening houden met elkaar, begrip tonen voor de ander en ook naar anderen omkijken. Het is aannemelijk dat het lezen van boeken in het algemeen en literatuur in het bijzonder bijdraagt aan de ontwikkeling van de motivatie en de vaardigheden die daarvoor nodig zijn.
Hierin is een rol weggelegd voor het fenomeen dat ‘transportatie’ wordt genoemd, het gevoel dat je wordt meegezogen in het verhaal en zelf onderdeel wordt van wat er gebeurt. Je wordt als het ware het verhaal in ‘getransporteerd’. Deze transportatie zorgt voor verschillende effecten:
- Lezen zet aan tot reflectie en tot nadenken, in sterkere mate dan bijvoorbeeld het kijken naar een film of gamen.
- Het voorstellingsvermogen van de lezer wordt vergroot. Mensen proberen zich bij het lezen in te beelden hoe de personages naar de wereld kijken. Het gevolg is dat mensen meer begrip ontwikkelen voor anderen en minder vasthouden aan vooroordelen.
- Als mensen opgaan in een verhaal, ontwikkelen zij hun inlevingsvermogen. Zij leren zich beter te verplaatsen in het perspectief van andere mensen en bekommeren zij zich meer om het welzijn van anderen. Het inlevingsvermogen heeft daarnaast een positief effect op het zelfbeeld.
- Wanneer lezers helemaal opgaan in een verhaal, zijn zij ook geneigd om minder kritisch te reflecteren op de gebeurtenissen in dat verhaal. Daardoor kunnen zij gemakkelijker beïnvloed worden, zowel in positieve als in negatieve zin.
De vaardigheden die mensen ontwikkelen of versterken doordat zij lezen, dragen kortom bij aan de manier waarop zij de wereld om hen heen begrijpen en de wijze waarop zij zelf een bijdrage leveren. In de huidige samenleving is dat belangrijk voor de verbinding tussen mensen. Kennisnemen van andere werelden, anderen willen begrijpen, ontmoeting en contact zijn nodig in het doorbreken van echokamers en filterbubbels. En ook de participatiesamenleving ontstaat niet vanzelf. Inlevingsvermogen, empathie en een positief zelfbeeld verlagen de drempel om zelf in actie te komen.
2. Werknemerschap
De vaardigheden die je nodig hebt voor de arbeidsmarkt zijn aan verandering onderhevig, zoals het World Economic Forum recent nog eens heeft vastgesteld. Digitalisering en verwante ontwikkelingen vragen om innovatieve, competitieve en flexibele werknemers, die goed kunnen communiceren. Dat zijn bij uitstek vaardigheden die je door veel te lezen kunt verdiepen: hoe meer iemand leest, hoe gemakkelijker hij informatie begrijpt en kan verwerken.
Deze nieuwe eisen komen naast traditionele hard skills zoals vakkennis, bekwaamheid, ervaring en algemene ontwikkeling en soft skills als kritisch denken, probleemoplossend vermogen en communicatieve vaardigheden.
Een van de belangrijkste vaardigheden die je opdoet bij het lezen van boeken, is natuurlijk de ontwikkeling van je taalvaardigheid. In een groot Europees onderzoek is de invloed van taalvaardigheid op de werkvloer in kaart gebracht. Mensen met een hoge geletterdheid hebben vergeleken met laaggeletterden vaker betaald werk, vaker een vast arbeidscontract en hebben gemiddeld een hoger uurloon dan mensen met een lagere geletterdheid. Deze verschillen zijn direct te relateren aan taalvaardigheid, ook als ze gecorrigeerd zijn voor opleiding, geslacht, leeftijd, etniciteit en opleidingsniveau van de ouders.
Maar het lezen van boeken draagt ook bij aan de ontwikkeling van cognitieve vaardigheden. Wie van jongs af aan boeken leest, ontwikkelt een hogere algemene intelligentie dan mensen die dat minder vaak doen. Ook draagt het lezen van boeken bij aan de ontwikkeling van algemene wereldkennis. Verder is bekend dat slechts zes maanden leesvaardigheidstraining aan laaggeletterden al een positief effect had op de verbindingen die in de hersenen gelegd worden.
Samengevat: digitalisering op de arbeidsmarkt vraagt om andere vaardigheden. De arbeidsmarkt globaliseert, wordt competitiever en krijgt de vorm van een netwerkomgeving. De nieuwe banen vragen om vaardigheden als empathie, creativiteit, leiderschap en kritisch denken. Vaardigheden die je met lezen verwerft of versterkt. Of die je zelfs meer ontwikkelt met lezen dan met andere activiteiten, zoals het denken in scenario’s.
3. Gezondheid
Het lezen van boeken leidt niet uit zichzelf tot een betere gezondheid, maar uit onderzoek blijkt dat er wel een sterke correlatie bestaat tussen het lezen van boeken en gezondheid. Lezers hebben ruim 25 procent meer kans om gezond te zijn dan niet-lezers, ook als dit gecorrigeerd werd voor zaken als opleiding, inkomen en leeftijd. Dat komt doordat de vaardigheid om te lezen en informatie te verwerken bijdraagt aan hoe iemand zich redt in de samenleving. En dus ook in de wereld van zorg en gezondheid. Dat noemt men ‘gezondheidsgeletterdheid’: de vaardigheid om informatie met betrekking tot gezondheid en ziekte te kunnen vinden, te verwerken en op basis daarvan te handelen.
Bovendien zijn er meer aanwijzingen dat het lezen van boeken een positieve invloed op de gezondheid heeft. Dagelijks boeken lezen als solitaire activiteit zorgt voor een duidelijk lagere kans op sterfte. Ook zorgt het lezen van boeken, als cognitief stimulerende activiteit, voor een kleinere kans op het ontwikkelen van dementie. Het lezen van boeken werkt als een stimulans voor het brein.
Wanneer het gaat om fysieke gezondheid, zijn vooral geletterdheid en taalvaardigheid van betekenis. Mensen met een hoge geletterdheid kunnen zich beter informeren over gezondheid, ziekte en zorgaanbod en hebben daardoor lagere gezondheidsrisico’s. Lezen, en dan met name het lezen van boeken, heeft ook een positieve invloed op de hersenactiviteit, waardoor lezers gemiddeld langer leven.
4. Zingeving
Laten we het belangrijkste van lezen niet over het hoofd zien: lezen doen we vooral omdat we er plezier aan beleven. De een leest om zich te verliezen in een boeiend verhaal en zich mee te laten slepen naar een andere wereld, de ander leest om zich vrolijk te maken of om troost te vinden, weer iemand anders pakt een boek om er iets van op te steken. Allemaal redenen die maken dat je een boek pakt om je leven op een plezierige en zinvolle manier invulling te geven.
Lezers merken op dat zij tijdens het lezen het gevoel hebben alsof zij een uitstapje maken naar een andere wereld en hun zorgen bij het lezen vergeten. Bij een onderzoek onder studenten werd gevonden dat hun stressniveau na een half uur lezen significant was gedaald. Ander onderzoek wees uit dat het lezen van een verhaal zelfs beter werkt tegen stress dan het luisteren naar muziek, een kop thee drinken, een wandeling maken of gamen. Slechts zes minuten lezen is genoeg om het stressniveau met twee derde te verminderen.
Mensen gebruiken het lezen van boeken ook als afleiding of troost. Wanneer mensen iets moeilijks meemaken, kan het helpen om te lezen over fictieve personages die in een vergelijkbare situatie zitten. Uit onderzoek naar de lezers van Tonio van A.F.Th. van der Heijden, dat gaat over het verlies van zijn zoon, bleek dat een specifiek deel van de lezers de hoop om steun te vinden in hun eigen rouwproces de motivatie om het boek te lezen was. Hoewel het boek voor hen zwaar was om te lezen, bood het velen van hen ook inderdaad troost.
Onderzoek wijst verder uit dat het lezen van boeken een positieve invloed heeft op het voorstellings- en inlevingsvermogen van mensen, dat op zijn beurt weer bijdraagt aan het persoonlijk welbevinden en het ervaren van geluk.
Ten slotte heeft het lezen van boeken effect op het zelfbeeld. Door ons in te leven in de personages, zijn we even niet gebonden aan de restricties van ons ‘zelf’ en kunnen ons inbeelden dat we wie ook maar zijn. Dit helpt de grenzen van wat je denkt over jezelf op te rekken, stellen de onderzoekers.
Lezen leidt kortom op een heel directe manier tot geluk: het biedt positieve ervaringen. Mensen lezen voor hun plezier. Door het specifieke fenomeen van meegesleept te worden, draagt lezen ook bij aan vaardigheden die verband houden met een ‘gelukkiger’ leven. Ontspanning, goed kunnen omgaan met emoties en met druk, een hogere emotionele intelligentie en een positief zelfbeeld zijn zaken die bijdragen aan het persoonlijk welzijn.