Collectieve aanpak nodig voor duurzamere boekensector

Wat wordt bedoeld met duurzaamheid?

Van duurzaamheid bestaan veel verschillende definities. In het onderzoek wordt de volgende definitie, opgesteld door de Verenigde Naties, gebruikt: ‘het streven naar een balans tussen economische ontwikkeling, sociale rechtvaardigheid en het behoud van natuurlijke hulpbronnen, zodat aan de behoeften van de huidige generatie kan worden voldaan zonder de mogelijkheden van toekomstige generaties in gevaar te brengen’. Hieronder vallen aspecten zoals klimaat, energie, circulariteit en afvalbeheer.

In het onderzoek zijn meerdere schakels in de keten meegenomen: uitgevers, drukkerijen en producenten, distributeurs en boekhandels. Iedere schakel heeft zijn eigen kansen en uitdagingen die spelen bij het verduurzamingsproces; tegelijkertijd zijn ze van elkaar afhankelijk om echt duurzamer te worden.

Uitgevers van groot belang voor duurzaamheid

Voor uitgevers is innovatie urgent – in verband met de snel veranderende en digitaliserende wereld – en duurzaamheid is daar een belangrijk onderdeel van. Dit heeft onder andere te maken met de nieuwe EU-ontbossingswet, waarbij productie onder strengere eisen komt te vallen. Een deel van de uitgevers is al op de een of andere manier bezig met duurzaamheid. Goed nieuws, want uitgevers hebben contact met de meeste andere ketenspelers en zijn daarmee dus van invloed op het gehele proces.

Uitgevers nemen onder andere duurzame maatregelen binnen de eigen bedrijfsvoering: bedrijfspanden worden geïsoleerd en voorzien van zonnepanelen en er wordt minder gevlogen voor zakelijke reizen. Ook als het gaat om de productie van boeken maken uitgevers duurzamere keuzes. Denk aan het verzoek om gebruik van duurzamere materialen en het laten drukken van kleinere oplagen om overproductie te voorkomen. Sommige uitgevers laten hun boeken binnen Nederland drukken, om de impact van transport te reduceren en effectief te kunnen afstemmen over duurzame productie. Maar wanneer het gaat om de keuze voor een drukkerij of producent, spelen kosten en visuele wensen vooralsnog een doorslaggevende rol. Daarom valt de keuze nog steeds regelmatig voor minder duurzame productie in binnen- of buitenland.

Drukkerijen voelen druk om te verduurzamen, maar ook van concurrentie

Ook voor drukkerijen en producenten is duurzaamheid een belangrijk onderwerp. Zo spelen de druk van wet- en regelgeving en het verlagen van energiekosten een rol in de motivatie van drukkerijen om te verduurzamen. Ook draagt de nieuwe generatie medewerkers, die een intrinsieke motivatie voelt om te verduurzamen, bij aan de stappen die worden gezet.

Naast het energiezuiniger maken van het bedrijfspand, nemen drukkerijen maatregelen in het productieproces. Denk hierbij aan het gebruiken van minder chemische en olie-gebaseerde producten en technieken waarbij minder grondstoffen worden verbruikt. Deze maatregelen vinden soms plaats naar aanleiding van verzoeken van uitgevers. Daarbij bestaat wel druk om voor een lage prijs te leveren: uitgevers willen de laagst mogelijke prijs betalen, waardoor drukkerijen constant in concurrentie zijn, met elkaar, maar ook met drukkerijen in het buitenland. Met boekhandels zijn drukkerijen in het geheel niet in contact als het gaat om duurzaamheid.  

Duurzaamheid belangrijk maar lastig voor boekhandels

Boekhandels zijn de laatste schakel in de keten, voordat het boek bij de consument terechtkomt. Zij moeten net als uitgevers constant blijven innoveren om overeind te blijven. Het merendeel van de boekhandels geeft aan dat duurzaamheid van strategisch belang is voor de organisatie. Toch kampen veel boekhandels met een capaciteitsgebrek om écht met duurzaamheid aan de slag te gaan. Ook hebben boekhandels geen invloed op ontwerp- en productiekeuzes, wat het verduurzamen bemoeilijkt. Wel ligt er bij boekhandels een rol om boeken en informatie over verduurzaming te etaleren.

Net als uitgevers en drukkerijen werken veel boekhandels aan energie-efficiëntie en afvalscheiding. Daarnaast proberen boekhandels minder materialen te gebruiken en ongewenst(e) promotiemateriaal en aanbiedingsfolders van uitgevers niet aan te nemen om verspilling te voorkomen. Een aantal boekhandels heeft een bewust inkoopbeleid voor duurzame producten. Dit beperkt zich vaak tot inpak- en verpakkingsmateriaal. In aanpalend assortiment lijkt duurzaamheid nog geen rol te spelen. Over het algemeen geven boekhandels aan dat voor verduurzaming een collectieve inspanning in de keten nodig is.

Verduurzaming retourprocessen is nodig

De distributeur werkt samen met uitgevers en boekhandels en is daarmee een belangrijke ketenspeler voor verduurzaming. In samenwerking met sommige boekhandels werkt de distributeur aan het verduurzamen van het aantal ritten om de uitstoot van CO₂ te verminderen. Daarnaast worden de kosten voor opslag van boeken na twee jaar verhoogd, om zo te hoge oplages te vermijden.

Een aspect in de distributie waar we niet omheen kunnen is het huidige veelgebruikte retourproces in de boekensector, waarbij veel exemplaren van nieuwe titels naar boekhandels toegestuurd worden om geëtaleerd te worden in de winkel en, wanneer ze niet verkocht worden, teruggestuurd en vernietigd worden. Dit proces is er een waarop veel te winnen is op het gebied van duurzaamheid, maar hiervoor is een nieuwe wijze van (samen)werken nodig.

Kansen voor duurzame vernieuwing liggen in samenwerking

De boekensector staat aan het begin van de transitie naar een duurzamere keten. Momenteel werken bedrijven vooral zelfstandig aan het optimaliseren van bestaande processen en het besparen van energie. Om een duurzamere boekensector op grotere schaal te bewerkstelligen zal het echter nodig zijn om afscheid te nemen van de oude manier van werken en om een nieuw systeem te introduceren. Hiervoor zal de gehele branche samen moeten investeren in duurzame vernieuwing. Voorbeeld hiervan is het ontwikkelen van betere retourprocessen die leiden tot minder verspilling.

Om de sector op weg te helpen, is daarom een lijst van kansen opgesteld om op kleine én grote schaal te werken aan het verduurzamen van de werkpraktijk. Deze kansen zijn gericht op meerdere spelers in de keten (zoals boekhandels, uitgevers en drukkerijen, maar ook brancheorganisaties en distributeurs) en variëren van individuele maatregelen – zoals het verduurzamen van het pand – naar collectieve inspanningen – zoals het aanpakken van de huidige retourstromen. Alle kansen zijn verzameld in de kansenwaaier.

Meer weten?

Het volledige onderzoeksrapport van bureau Keertij gaat dieper in op de vorderingen die al zijn gemaakt en de kansen en uitdagingen die er nog liggen om verder te verduurzamen in de boekensector. Daarnaast presenteert bureau Keertij een kansenwaaier, met daarin alle kansen die er zijn voor de verschillende partijen verzameld. Het rapport en de waaier zijn hieronder te downloaden.

Bovendien vormt het rapport de basis voor het KVB Boekwerk seminar, dat plaatsvindt op 23 januari 2025. Tijdens het seminar worden de resultaten uitgediept en gaan we in gesprek met verschillende partijen in de keten: uitgever, drukkerij en boekproducent, distributeur, boekhandel en bibliotheek. Klik op onderstaande links om meer te lezen over het seminar of om je direct aan te melden.