Inclusie(f) op eigen initiatief

De initiatieven hebben allerlei vormen en hebben verschillende invalshoeken voor D&I. Het zijn ondernemingen, waaronder specialistische boekhandels en uitgeverijen. Maar ook collectieven, boekenreeksen en samenwerkingsprojecten. De meeste zijn klein van omvang en recentelijk opgezet. 14 van de 31 initiatieven zijn tussen 2019 en 2021 opgericht, 10 initiatieven tussen 2014 en 2018. Vier stammen uit de jaren tachtig. Dit zijn boekhandel Savannah Bay, uitgeverij De Geus en twee literaire prijzen voor culturele diversiteit. Bestaande initiatieven uit de periode daartussen zijn we weinig tegengekomen – uit 2006, 2011 en 2012 ieder een. Een aantal opgeheven initiatieven kwam wel tijdens de deskresearch naar boven. Hoeveel dit er zijn geweest en waarom ze zijn opgeheven is niet onderzocht.

De meeste initiatieven zijn opgericht naar aanleiding van een gemerkt tekort in het boekenvak. Vooral op het vlak van etnisch-culturele achtergronden, waar het meest op wordt ingezet. Bij 23 van de 31 initiatieven is dit expliciet het geval. Sommige initiatieven richten zich op specifieke achtergronden, zoals The Black Archives, Pan Asian Collective en de Berberbibliotheek. Daarnaast richten 7 initiatieven zich op LHBTQI+ boeken.

Vaak is er een persoonlijke drijfveer. Zo zagen de oprichters van uitgeverij Wilde Haren te weinig jeugdboeken met personages die op henzelf leken en besloten hier zelf mee aan de slag te gaan. Maar ook ervaringen uit de eigen omgeving of gemeenschap zijn belangrijk. Sommige initiatieven, waaronder Spinzi en De Personagebank, zijn voortgekomen uit onderzoek.

De een draagt bij vanuit een boodschap, de ander met een boek of aanbod van boeken. De eerste categorie gaat op een missionaire wijze te werk, waarin verandering van de branche wordt nagestreefd. Zo wil het collectief Fixdit de canon uitbreiden met werk van belangrijke vrouwelijke auteurs en het bewustzijn over genderongelijkheid in de letteren vergroten. De Tank zet zich in voor meer diversiteit in de gehele boekenproductielijn. Onder de tweede categorie valt bijvoorbeeld de Bijlmer Bookstore, die in de vraag naar boeken van auteurs uit de Afrikaanse diaspora voorziet. Deze boeken zijn bij elkaar gebracht omdat ze op reguliere plekken beperkt of moeilijk vindbaar zijn.

18 initiatieven zijn non-profit. Een maatschappelijke (bij)doelstelling geldt echter ook voor de meeste winstgerichte initiatieven. Voor zover uit de deskresearch is gebleken, hebben zeven initiatieven recentelijk subsidie ontvangen. Drie daarvan ontvangen meerjarige subsidie – allen van Amsterdamse cultuurgelden. Twee initiatieven hebben crowdfundingsacties uitgezet en daarbij hun doelbedragen behaald.

Lezers en consumenten zijn belangrijke doelgroepen. De initiatieven die boeken aanbieden of promoten, willen vooral herkenning bieden aan lezers. Een andere belangrijke ambitie van deze en van adviserende initiatieven, is het verbreden van kennis over de diversiteit in de samenleving. Beide worden zowel bij volwassenen, als bij kinderen nagestreefd. Initiatieven met aanbod voor kinderen, een kwart in dit overzicht, gebruiken over het algemeen dezelfde termen hiervoor: respectievelijk ‘spiegels’ en ‘ramen’. Enkele initiatieven richten zich op professionals in de branche, zoals Inclusief Publiceren, een platform voor en door uitgevers met praktische voorbeelden over toegankelijk publiceren.

Veel initiatieven lijken elkaar te kennen en sommigen werken samen, projectmatig of als partner. Er wordt naar elkaar verwezen op websites en in artikelen. Daarnaast volgen meerdere initiatieven elkaar op sociale media. Voorleesorganisatie TORI werkt bijvoorbeeld samen met EduCulture, ROSE stories en Wilde Haren. We kunnen ons voorstellen dat vergelijkbare doelen het opzoeken van samenwerkingen stimuleert.