Meer Nederlanders lezen na coronaperiode dan daarvoor

23-03-2023

Tijdens de coronapandemie in 2020 en 2021 lazen Nederlanders vaker dan in de periode daarvoor, tussen 2017 en 2019. Het aandeel niet-lezers kromp toen van circa een derde naar circa een kwart. Nieuwe data laten zien dat dit aandeel stabiel blijft in 2022, een jaar dat bijna geheel vrij was van corona-maatregelen. In dit artikel presenteren wij hoe het leesgedrag van Nederlanders is ontwikkeld tussen 2017 en 2022. Hierbij besteden we ook aandacht aan verschillende bevolkingsgroepen (op het vlak van gender, leeftijd, opleiding en afkomst).

Wij gebruiken hiervoor wederom data van onderzoeksinstituut Centerdata, namelijk de LISS surveydata. Het artikel bestaat uit een dashboard met daaronder de belangrijkste onderzoeksresultaten opgesomd. Onderaan het artikel staat meer informatie over de onderzoeksmethode en de LISS surveydata.

Verschuivingen in leesgedrag tijdens coronajaren

In 2022 heeft KVB Boekwerk in samenwerking met Stichting Lezen en prof. dr. Frank Huysmans (WareKennis) geanalyseerd hoe het leesgedrag zich in de periode van 2017 tot en met 2021 heeft ontwikkeld.

We keken naar het aantal dagen waarop Nederlanders lezen en naar de duur van het lezen. Daarbij hebben we voor de analyse vijf groepen gemaakt:

1. Niet-lezers: Nederlanders die in de afgelopen 12 maanden in hun vrije tijd niet regelmatig hebben gelezen.
2. Soms, kort: Nederlanders die regelmatig, maar minder dan 4 dagen in de week lezen en op deze dagen daar 90 minuten of minder aan besteden.
3. Soms, lang: Nederlanders die regelmatig, maar minder dan 4 dagen in de week lezen en op deze dagen daar meer dan 90 minuten aan besteden.
4. Vaak, kort: Nederlanders die regelmatig, en 4-7 dagen in de week lezen en op deze dagen daar 90 minuten of minder aan besteden.
5. Vaak, lang: Nederlanders die regelmatig, en 4-7 dagen in de week lezen en op deze dagen daar meer dan 90 minuten aan besteden.

Hierbij het gaat om lezen in het algemeen. Dit kan betekenen het lezen van boeken, maar ook het lezen van kranten, tijdschriften, e.a.

Wat zagen we? Het aandeel Nederlanders dat in de vrije tijd leest is sinds corona gestegen van 65% naar ongeveer driekwart. Vóór corona las 35% van de Nederlanders (leeftijd 15+) namelijk niet in de vrije tijd, en na corona is dit aandeel niet-lezers gedaald naar circa een kwart. De niet-lezers van voorheen zijn sindsdien vooral soms en kort gaan lezen.

Figuur 1 Schematisch weergave vier groepen lezers

Update: Ook na coronajaren meer lezers

Uit de surveydata voor 2022 blijkt dat deze verdeling standhoudt: het aandeel niet-lezers bedraagt 25%. Voor alle socio-demografische groepen geldt dat ze na de coronaperiode méér lezen dan daarvoor. Daarbij zien we voor sommige groepen wel een verschil tussen de coronaperiode zelf, en de post-coronasituatie in 2022. Bijvoorbeeld: het aandeel niet-lezers is onder de leeftijdsgroep 15-24 tussen 2020 en 2022 weer iets gestegen, van 39% naar 43%.

Om daarbij beter inzicht te krijgen in specifiek boeken lezen hebben we dit jaar een aanvullende analyse uitgevoerd op het aantal boeken dat door Nederlanders wordt uitgelezen over een periode van 30 dagen. We zien dat het aandeel Nederlanders die aangeven minstens één boek uit te hebben gelezen is gestegen naar 55% tot 56%. Voor corona lag dit aandeel beduidend lager, tussen de 45% en 47%.

Dashboard

De belangrijkste resultaten opgesomd

Het aandeel Nederlanders die in de vrije tijd lezen is sinds voor corona gestegen van 65% naar 75%. In 2022, waarin men enkel aan de start van het jaar met coronamaatregelen te maken had, blijft dit aandeel stabiel.
Meer vrouwen lezen in hun vrije tijd dan mannen. Het aandeel lezers dat vaak en lang leest is onder vrouwen (23%) groter dan onder mannen (17%). Het aandeel lezers dat vaak en lang leest is onder vrouwen met 3 procentpunten gestegen sinds 2017; onder mannen is dit aandeel min of meer stabiel.
Oudere leeftijdsgroepen lezen meer dan jongere leeftijdsgroepen. Het verschil is het grootst bij de categorie vaak en lang lezen. Van de 65-plussers leest maar liefst 37% vaak en lang, onder de leeftijdsgroep 15-24 6% en onder de leeftijdsgroep 25-34 9%.

We zien daarbij dat het aandeel niet-lezers onder de leeftijdsgroep 15-24 weer is gestegen in 2022: 43% geeft aan niet te lezen versus en 39% in 2020.
Vooral de groep met een mbo-opleiding telt sinds corona meer lezers. Deze ontwikkeling houdt stand.
Hoewel het aandeel niet-lezers bij Nederlanders met een niet-westerse achtergrond in 2022 weer met 4 procentpunten toeneemt, blijft de daling ten opzichte van de pre-corona situatie in 2017 het grootst.
Vóór corona bedroeg het aandeel dat aangaf één of meerdere boeken uit te hebben gelezen in de laatste 30 dagen tussen 45% en 47%, sinds corona tussen 55% en 56%.
Gemiddeld lazen Nederlanders vóór corona tussen de 1,2 en 1,3 boeken uit in een maand. Sinds corona is dit gemiddelde gestegen naar 1,5 tot 1,6.

Onderzoeksverantwoording

Een andere databron

Doelstelling van de analyse is om voor de periode 2017-2022 na te gaan of en vooral ook bij wie het leesgedrag is veranderd. Voor deze analyse gebruiken wij een andere bron dan de consumentenonderzoeken van SMB. Als non-profitkennisinstituut heeft KVB Boekwerk toestemming gekregen om secundaire analyses uit te voeren op LISS surveydata. LISS staat voor Langlopende Internet Studies voor de Sociale wetenschappen en is in beheer bij onafhankelijk onderzoeksinstituut Centerdata uit Tilburg. Het LISS-panel bestaat uit ongeveer 7.500 panelleden uit 5.000 huishoudens. Het panel bevat mensen uit alle lagen van de Nederlandse bevolking. Het panel is bij uitstek geschikt voor onderzoek waarbij een goede vertegenwoordiging van de Nederlandse bevolking van groot belang is. Het panel is probability-based, wat betekent dat het gebaseerd is op een reële kanssteekproef van huishoudens uit het bevolkingsregister van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Dit betekent dat iedereen in Nederland die 15 jaar of ouder is een even grote kans heeft om gevraagd te worden voor het onderzoekspanel. Zelfaanmelding is niet mogelijk. Zo wordt de samenstelling en representativiteit van het panel gewaarborgd. Daarnaast kunnen panelleden die moeite hebben met lezen aangegeven dat zij telefonisch geënquêteerd willen worden.

Dataverrijking

Elk jaar neemt Centerdata acht longitudinale kernvragenlijsten af in het LISS-panel. Deze vragenlijsten worden sinds 2007 jaarlijks afgenomen. Het veldwerk vindt in oktober en november plaats. Door herhaalde metingen van dezelfde set variabelen voor dezelfde personen en huishoudens worden er jaarlijks gegevens verzameld. Er wordt – rekening houdend met de onvermijdelijke uitval van panelleden – met dezelfde panelleden gewerkt. Zo kunnen er in de loop van de tijd trends worden gemeten. De acht kernvragenlijsten hebben allemaal verschillende thema’s. Het belangrijkste thema voor ons is ‘Vrije tijd, hobby’s en vrijetijdsbesteding’, omdat in de vragenlijst bij dit thema wordt gevraagd naar het lezen van boeken. Er wordt zowel gevraagd naar frequentie van lezen als naar de duur. De andere thema’s van de kernvragenlijsten gaan over ‘Familie en huishouden’, ‘Financiën en economische situatie’, ‘Persoonlijke eigenschappen, karakter en sociaal gedrag’, ‘Normen en waarden’, ‘Religie en geloof’, ‘Gezondheid’ en ‘Leefomstandigheden, werk en scholing’.

Koppelen van data

De basis van onze analyse is de data uit de kernvragenlijst die gaan over het vrijetijdsgedrag. Dit artikel gaat hierover. Het interessante is dat de data uit de andere zeven kernvragenlijsten gekoppeld kunnen worden aan de data uit de vragenlijst over vrijetijdsgedrag. Hiermee ontstaat een uitgebreide database met informatie over verschillende typen lezers. Daarnaast is de data over verschillende jaren bekend zodat er trends opgemerkt worden.