Inleiding

In deze monitor draait het om de boekverkopers (ofwel boekverkooppunten). Mensen kopen boeken in fysieke winkels – boekhandels, warenhuizen, supermarkten, media- of cadeauwinkels – en in webwinkels. In de Boekverkopersmonitor worden zij allemaal gezien als boekverkooppunten. Een eenduidige definitie bestaat vooralsnog niet in de branche. De dataleverancier voor deze monitor is Analytics van CB. CB is de grootste logistieke dienstverlener van de boekensector, voor zowel boekverkooppuntdistributie als voor de verkoop via het e-commerce kanaal. Dit geldt voor zowel fysieke boeken als e-books. Het verschil met de GfK-scandata is dat de data van CB gaan om jaarlijkse distributie van boeken tussen leverancier (CB) en alle typen boekverkooppunten. Het gaat om distributiestromen (oftewel B2B-leveringen). Bij GfK gaat het om verkopen van boekverkooppunten aan consumenten (B2C). Dit heeft gevolgen voor de indicator die over het aantal verkochte unieke titels gaat. Bij B2C ligt het aantal verkochte unieke titels hoger dan bij B2B leveringen omdat boekwinkels voorraden aanhouden. Het verschil is het grootst binnen het fysieke verkoopkanaal.

Belangrijkste indicatoren

  • aantal (literair-culturele) boekverkooppunten en hun geleverde titelaanbod
  • aantal geleverde unieke (literair-culturele) titels per verkoopkanaal (en ook per genre)
  • aandeel binnen het totaal geleverde titelaanbod voor het e-commercekanaal en het fysieke verkoopkanaal
  • aandeel in totaal geleverd aantal exemplaren verdeeld over de eerste 11 weken na eerste verschijning van boek, uitgesplitst naar verkoopkanaal

Methodologische keuzes

Gedistribueerde boeken hebben een Nederlands ISBN en zijn eigendom van een in Nederland gevestigde uitgever. In theorie kunnen deze titels ook anderstalig zijn – enkel Nederlandstalige titels selecteren was niet mogelijk vanwege ontbrekende koppelingen tussen databestanden. In de data zijn geen e-books opgenomen. Het gaat om alleen papieren boeken (paperback, hardback et cetera) met een ‘A’ of ‘O’ categorisering.

Omdat CB primair distributie en opslag van boeken verzorgt, blijkt het lastig om hun relaties en klanten inhoudelijk te typeren. Het kan ook voorkomen dat het hoofdkantoor van een boekverkoopketen slechts als enige is aangesloten bij CB, en zelf de distributie verzorgt naar de vestigingen. Deze vestigingen zijn in de CB-data niet zichtbaar als boekverkooppunt. Sommige afleverpunten zijn groothandels die meerdere winkels beleveren (denk aan groothandels in kinderartikelen, speelgoed, kookwaren). Ook daar geldt: één ‘vestiging’ staat in werkelijkheid voor meerdere locaties.

Alle verkooppunten met een CB-aansluiting worden in principe in de analyse meegenomen. Er zijn echter ook verkooppunten die geen CB-aansluiting hebben, maar toch door CB gedistribueerd worden. Binnen deze groep vallen de kleinere verkooppunten (= ‘overige verkooppunten’) die per jaar ten minste 50 unieke titels en/of 500 exemplaren gedistribueerd krijgen. Op deze manier worden bijvoorbeeld gedistribueerde recensie- en beoordelingsexemplaren niet meegenomen in de analyse.

In de analyse wordt onderscheid gemaakt in wat CB distribueert naar een ruime en een minder ruime afzetmarkt. Bij de ruime afzetmarkt worden alle distributies meegenomen naar Nederlandse verkooppunten, overige (soms Vlaamse) verkooppunten en bibliotheken. In de minder ruime afzetmarkt worden alleen distributies naar Nederlandse verkooppunten meegeteld.

Er is gekozen om verkopen via de webwinkel van fysieke winkels toe te rekenen aan het online kanaal. Het offline kanaal bestaat alleen uit verkopen van fysieke winkels die ook daadwerkelijk in de fysieke winkel plaatsvinden. Sommige verkooppunten zijn maar een deel van het jaar open of zijn gedurende het jaar failliet gegaan; deze worden niet in de analyse meegenomen.

Sinds 2018 werkt KVB Boekwerk samen met prof. dr. Jaap Boter van de bijzondere leerstoel Boekhandel (UvA). Deze samenwerking heeft ertoe geleid dat de CB-data voor monitor 2018 beter opgeschoond en gefilterd zijn dan voor de monitor  2017. Hierdoor kunnen wij nauwkeuriger berekenen hoeveel verkooppunten er in Nederland zijn. Daarnaast kunnen wij nauwkeuriger per verkoopkanaal bepalen hoeveel unieke titels er geleverd zijn. Deze veranderende (werk)methode zorgde echter wel voor een trendbreuk met de analyses van voorgaande jaren. Dit is dan ook de reden geweest om de artikelen van monitor 2017 van de website te verwijderen.

Vernieuwde Boekverkopersmonitor vanaf 2022

Vanaf 2020 was het voor KVB Boekwerk niet mogelijk om de boekverkopersmonitor te publiceren. Door de coronacrisis liepen de distributiestromen van en naar boekwinkels geheel anders. Met name bij de ketenwinkels leidde dat tot een vertekend beeld. In plaats daarvan hebben we de tijd besteed om dit deel van de monitor te vernieuwen, met als doel dat de monitor ook inzicht geeft in de rol en betekenis van de verschillende typen boekwinkels.

Twee jaar hebben KVB Boekwerk en prof. dr. Jaap Boter van de bijzondere leerstoel Boekhandel (UvA) gewerkt aan de vernieuwing van de monitor. Hierbij zijn de CB-aansluitingen gesplitst naar type. Dit heeft vier soorten boekverkopers als resultaat:

  • Internet: CB-aansluitingen die boeken via het internet verkopen.
  • Boekhandel: zelfstandige boekhandels en kantoorboekhandels, met een of meer filialen.
  • Keten: grote landelijke ketens.
  • Overig: overige CB-aansluitingen, variërend van winkels met boeken in het assortiment tot marketingbedrijven.

Daarnaast is een aantal andere indicatoren toegevoegd of gewijzigd:

  • Nieuw verschenen titels: aandeel in totaal geleverd aantal exemplaren verdeeld over de eerste 4 weken na eerste verschijning van boek
  • Klassiekers: aandeel literair-culturele titels, vijf jaar of ouder, binnen het assortiment van een type boekverkoper
  • Populariteit: verhouding van het assortiment van een boekhandel tot de gemiddelde rangorde van het boekenassortiment in de totale markt
  • Uniciteit: mate waarin titels in het assortiment van een type boekverkoper verkrijgbaar zijn bij andere verkooppunten (in de totale markt per jaar).

Voor meer informatie over de vernieuwde monitor, klik hier.

Aanpassingen en toevoegingen Boekverkopersmonitor 2023

Met ingang van de Boekverkopersmonitor 2023 zijn er twee aanpassingen gedaan aan de monitor. Ten eerste is de verspreiding van boekverkooppunten in Nederland inzichtelijk gemaakt aan de hand van vier landkaarten. Deze landkaarten tonen zien hoeveel boekverkooppunten (totaal, boekhandels, ketens en overige verkooppunten) er zijn in iedere COROP-regio.

Ten tweede zijn de aantallen boekverkopers aangescherpt, door een opschoning van het bestand met CB-aansluitingen. Zo zijn dubbele adressen verwijderd en zijn filialen van kleine ketens, die maar één CB-aansluiting hebben en dus voorheen als één boekhandel golden, handmatig toegevoegd, waardoor het totaal aantal boekhandels in Nederland accurater benaderd wordt.

12-6-2019