Light en niet-lezers aan het woord: “best lastig om een goed boek te kunnen vinden”

Light lezers, die minder dan eens per maand lezen, en niet-lezers zijn lang niet alleen maar negatief over lezen. Punten als ontspanning, genieten en zelfontwikkeling worden genoemd als associaties bij het lezen. Een light lezer geeft aan: “Stukje zelfontwikkeling. Je leert over dingen of over hoe andere mensen denken. En ontspanning. Als ik lees en de smaak te pakken heb, gaat de tijd altijd heel snel.” Toch worden er ook negatieve associaties genoemd: boeken zijn volgens sommigen ouderwets en langdradig.

Kort gezegd leest de doelgroep weinig tot niet om twee overkoepelende redenen, die beide te maken hebben met het feit dat lezen moeite kost. Ten eerste ontbreekt hen de rust en concentratie, die voor hen een randvoorwaarde zijn om te lezen. Ten tweede ervaren ze concurrentie van andere activiteiten. Dit kunnen praktische activiteiten zijn zoals het huishouden, maar ook makkelijkere manieren om te ontspannen zoals tv kijken en het internet. Een niet-lezer licht toe: “Ik denk dat het vervangen is door series kijken. Dan krijg je ook informatie binnen. En als ik iets over geschiedenis wil weten, zoek ik het eerder op YouTube, dan dat ik een boek koop. En de visualisatie is leuker als het lezen. Andere informatie- en entertainmentbronnen zijn sneller, korter en toegankelijker, je hebt sneller je dopamine.”

De genoemde redenen om niet te lezen worden versterkt door omstandigheden als prijs, eventuele leesbeperkingen en niet weten welk boek men moet kiezen. Een niet-lezer geeft aan: “Ik durf niet zomaar een boek te kopen als ik niet weet of ik het wat vind. Zonde voor het financiële plaatje.”

Wanneer de light lezer wel boeken leest, dan leest die graag non-fictie. Men wil iets leren, zich voorbereiden op vakantie of meer weten over een thema dat relateert aan het eigen leven. Als het echt gebeurd is, boeit het meer. Maar naast non-fictie bevallen boekenreeksen sommigen goed: “Ik vind het soms best lastig om een goed boek te kunnen vinden. Boekenreeksen zijn voor mij dus ideaal. Ik ga ook vaak voor dezelfde schrijvers,” vertelt een light lezer. Bovendien geven de light en niet-lezers de voorkeur aan papieren boeken. Luisterboeken spreken niet aan: men is snel afgeleid door andere activiteiten, vindt oordopjes niet prettig of de vertelstem te langzaam.

Opvallend genoeg lezen veel light en niet-lezers wel kranten of stukken op het internet. Het verschil met boeken is volgens hen dat het over het algemeen korte, behapbaardere stukken zijn. Men heeft er niet de rust en concentratie voor nodig die ze voor het lezen van boeken wel nodig hebben.

Hoewel de geïnterviewden momenteel weinig of niet lezen, zijn de meesten wel opgegroeid met boeken. Sommigen van hen lazen vroeger graag, anderen minder. Het hebben van een leesbeperking als dyslexie gooide bij sommigen in de jeugd al roet in het eten, zeker wanneer op school de verplichte leeslijst aan de orde kwam en er onder tijdsdruk gelezen moest worden : “Die leeslijst was verschrikkelijk, is toch een niveautje hoger. Zeker die moeilijker oud-Nederlandse boeken zijn niet te doen voor iemand met dyslexie. Ik las de samenvattingen.”

Degenen die het in hun eigen jeugd leuk vonden om te lezen, vinden het nog steeds wel leuk. Waarom ze dan toch weinig lezen, ligt vooral aan de levensloop en omstandigheden: ze hebben een druk leven, bijvoorbeeld met kinderen of ze hebben andere hobby’s opgepakt. Vaak hebben deze light lezers niet de behoefte om meer te gaan lezen, ook al vinden ze lezen wel leuk. Twee van de zeven geïnterviewde light lezers zouden wel meer willen lezen; de rest is tevreden met de situatie zoals hij is. Ze besteden hun tijd liever op een andere manier.

De light en niet-lezers die zelf kinderen hebben lezen hun eigen kinderen vrijwel altijd voor. Ze doen dit omdat ze hun kinderen wat willen leren, maar ook omdat het een leuke bezigheid is.

Als de geïnterviewden al in de bibliotheek komen, is dat voor het café, om vrienden te ontmoeten of voor de (klein)kinderen. Geen van hen bezoekt de bibliotheek om boeken te lenen. Een light lezer legt uit: “Ben geen lid meer van de bieb. Fictie trekt me niet meer. En bij non-fictie wil ik het zelf hebben, dan hoef ik niet op te letten wanneer het terug moet.” De te korte uitleenperiode wordt door meer mensen genoemd, net als de concurrentie van het internet, waar veel informatie te vinden is. De fysieke afstand tot de bibliotheek speelt geen rol.

Sommigen komen wel eens in de boekhandel, maar kopen daar over het algemeen geen boeken voor zichzelf. Ze vinden het moeilijk om een boek te kiezen: ze zijn niet bekend met het aanbod en zijn bang een verkeerde keuze te maken, wat gezien wordt als tijd- en geldverspilling. Sommigen kopen wel eens een boek als cadeau, of komen in de boekhandel voor het overig assortiment. Hoewel sommige light en niet-lezers dus wel eens in een boekhandel of bieb komen, halen ze er geen boeken. Wanneer de light lezer dan toch leest, is dat over het algemeen een boek dat ze als leestip hebben meegekregen van een familielid of bekende, of een ander boek dat al in huis was.

Omdat veel light en niet-lezers geen behoefte voelen om meer te lezen, is het lastig om ze over te halen dat toch te doen. Allereerst is het belangrijk om de associatie van moeite die de doelgroep met lezen heeft te verminderen. Versterk de associaties met kennis en ontspanning. Kennis is wat je terugkrijgt als je de inspanning levert om een boek te lezen, en dus wat het de moeite waard maakt. Ontspanning is van belang juist omdat het een rusteloze, snel afgeleide doelgroep is. Hoewel het hebben van rust voor veel light en niet-lezers een voorwaarde is om te gaan lezen, zijn ze zich er ergens ook bewust van dat het lezen juist ontspanning oplevert. Lezen kan hun dus juist de rust geven die ze momenteel niet hebben.

Volgens de geïnterviewden is er een aantal praktische zaken die kunnen helpen om de drempel om te lezen te verlagen. Begeleid ze in het keuzeproces door concrete leestips te geven, door bij boeken direct het aantal pagina’s of de leestijd te communiceren en door aan te geven dat een boek bijvoorbeeld toegankelijk en makkelijk leesbaar is. Qua genres is het beter om non-fictie en boekenseries uit te lichten omdat die vooral aanspreken.

Daarnaast is het van belang dat de doelgroep überhaupt blootgesteld wordt aan boeken omdat ze momenteel niet of weinig in de boekhandel of bibliotheek komen. Boekentips uit de eigen sociale omgeving en aanwezigheid van boeken op plekken waar ze wel komen, zoals de supermarkt kunnen hieraan bijdragen, evenals meer reclames voor (specifieke) boeken.