Inleiding

In de Makersmonitor staan de makers centraal: de actieve auteurs en vertalers in Nederland. De databron vormt het Depot van Nederlandse Publicaties van de Koninklijke Bibliotheek. Een maker is actief als er in de afgelopen vijf jaar minimaal één nieuw werk (eerste druk) van deze maker op de markt is verschenen. Het depot bevat het overgrote deel van het werk van deze makers. Het gaat om Nederlandstalige titels.

Belangrijkste indicatoren

De indicatoren gaan over de aantallen actieve auteurs en vertalers, en hoeveel boektitels zij op jaarbasis maken. Dit zijn de belangrijkste indicatoren uit de Makersmonitor:

  • de aantallen actieve (literair-culturele) auteurs en vertalers in Nederland
  • het aantal (literair-culturele) Nederlandstalige titels dat de auteurs en vertalers op jaarbasis schrijven
  • het genre van de nieuwe (literair-culturele) titels van actieve auteurs en vertalers.

Gebruikte data

Voor de makersmonitor maakt KVB Boekwerk gebruik van een selectie van de aangeleverde data. Wij nemen papieren titels en E-books waar geen papieren versie van beschikbaar is van de algemene markt (categorie A van de AWSO-code) mee in onze berekening. Ook kijken wij alleen naar nieuw uitgegeven titels, niet naar herdrukken van oudere titels. Wanneer wij de data sorteren op genre, maken wij gebruik van NUR-categorieën 100 tot 900, waarbij NUR-code 100 staat voor categorie overig, 200 voor kinderboeken, 300 voor fictie, 400-500 voor non-fictie vrije tijd en 600-900 voor non-fictie informatief. NUR-codes onder de 100 (‘non-books’) worden niet meegenomen in de monitor. Van sommige titels is de NUR-code onbekend; deze titels worden wel meegenomen in de berekeningen van alle titels samen, maar niet in de genrespecifieke berekeningen.

Nieuwe methode dataverzameling vanaf 2022

In de data van 2020 en 2021 zagen we een sterke daling van het aantal papieren boeken en een stijging van het aantal e-books. Deze stijging van het aantal digitale titels en de daling van de papieren versies heeft te maken met een beleidsverandering bij de KB. Sinds ruim twee jaar is het beleid om van de publicaties zoveel mogelijk de ISBN van de digitale uitgave te verwerven. Als die er niet is, dan vraagt de KB om de gedrukte uitgave. Omdat het verwerven van publicaties nu dus voornamelijk digitale publicaties betreft, mis je een significant deel van de publicaties als je filtert op alleen papieren boeken, wat Boekwerk in het verleden deed.

Vanaf 2020 is dus besloten om bij de selectie te filteren op papieren en elektronische versies. In het geval dat een unieke titel verschillende verschijningsvormen heeft, zoals een papieren versie en een e-book, dan worden deze in de data ontdubbeld. Dit werd gedaan met behulp van de NSTC-codes. NSTC staat voor National Standard Text Code. Het is, net als een ISBN, een uniek nummer. Een NSTC is bedoeld om álle verschijningsvormen van een unieke titel samen te identificeren. Helaas bleek deze methodiek minder betrouwbaar doordat het gebruik van NSTC codes nog niet optimaal werd ingezet. Dit leverde andere cijfers op die niet vergelijkbaar waren met de data van voor 2020. Voor het ontdubbelen van de cijfers over 2022 is gebruik gemaakt van unieke vingerafdrukken die door KB zijn ontwikkeld. Door deze unieke codes te gebruiken komen we tot meer betrouwbare cijfers. Deze nieuwe methode is met terugwerkende kracht toegepast op de data 2018 tot en met 2022.

Achterstand verwerking KB

Het gebruik van de nieuwe methodiek levert meer betrouwbare cijfers. Helaas heeft KB te maken met een achterstand van de verwerking van nieuwe titels. De achterstand is bijgewerkt tot en met 2021 maar in de cijfers van 2022 zien we deze achterstand nog wel terug. In overleg met KB is er gekeken naar de omvang van deze achterstand. Deze is niet te specificeren op detailniveau maar een percentage van de totale achterstand is wel te bepalen. Door de cijfers te extrapoleren kunnen we hierop corrigeren waardoor we een goed beeld krijgen van de cijfers over 2022. Doordat de extrapolatie van deze cijfers is gebaseerd op een schatting van de achterstand het kan zijn dat in het komende jaar de cijfers over het jaar 2022 enigszins afwijken van die in deze huidige publicatie. De verwachting is dat deze afwijking minimaal zal zijn.

Beleidswijziging bij KB 2019

Uit de KB-cijfers komt naar voren dat het aantal nieuwe oorspronkelijke Nederlandstalige boektitels in 2019 harder is gedaald dan in de afgelopen jaren. Navraag leert dat er steeds meer titels op de boekenmarkt verschijnen waarvoor geen ISBN wordt aangevraagd. Daarnaast zijn er uitgeverijen die minder snel geneigd zijn hun titels naar de KB op te sturen voor opname in de catalogus. Ook de KB zelf is minder actief geworden in het verzamelen van titels zonder ISBN. Hierdoor is er waarschijnlijk sprake van een uitvergroot beeld van de daling van het aantal Nederlandstalige titels.

Methodologische keuzes

Sommige titels ontbreken in het Depot van Nederlandse Publicaties: wat uitgevers niet aanleveren bij de KB, komt ook niet in het depot terecht. In het depot worden allerlei soorten boeken opgenomen. Niet alleen boeken voor algemeen publiek – zoals informatieve boeken, literatuur, kinder- en jeugdboeken en spannende boeken – maar ook studie- en wetenschappelijke titels. Zie voor meer informatie over het depot de website van de KB. Door het koppelen van het depot aan data van het CB zijn de data echter zodanig verrijkt dat rapportage mogelijk is voor de algemene boekenmarkt. CB is de logistieke dienstverlener van de boekensector en bestrijkt het grootste gedeelte van Nederland en Vlaanderen.1

Niet alle titels worden voorzien van een NUR-code door de uitgever. De selectie Literair-culturele titels binnen de KB is vastgesteld op de selectie titels die wel voorzien zijn van een NUR-code. Dit geldt ook voor het vormen van genres op basis van NUR-codes. Over de periode 2012 tot en met 2015 heeft gemiddeld 80% van de titels een NUR-code. In de Monitor 2016 en later is het KB-bestand gekoppeld aan data van CB waardoor het aantal titels met een NUR-code is toegenomen tot meer dan 90%.

Circa 3% van de opgenomen titels in het depot van de KB is een uitgave in audio-, elektronische of andere afwijkende vorm dan het papieren boek. In de Makersmonitor 2015 is gerapporteerd op basis van alle productvormen; in de Makersmonitor 2016 en later is alleen op basis van papieren verschijningsvorm gerapporteerd.

Bij het bepalen van ‘het boekenaanbod’ gaan we uit van het aantal unieke ‘titels’ dat in Nederland verschijnt. Vooralsnog baseren we ons hierbij op het aantal ISBN’s dat verschijnt. Nadeel is dat een uniek werk meerdere verschijningsvormen kan hebben (hard copy, paperback, e-book, et cetera) met elk een eigen ISBN. De sector werkt aan een uniek nummer voor een uniek werk, dus los van de verschijningsvorm (het zogenaamde ISTC-nummer). Dit is echter nog niet volledig doorgevoerd. Daarom gaat het in deze monitor om unieke ISBN’s waar we het hebben over ‘titels’.

Met ‘nieuwe’ titels bedoelen we publicaties die als ‘eerste druk’ in het depot vermeld staan. Publicaties zonder dit kenmerk zijn bijvoorbeeld herdrukken of herziene edities van een al eerder uitgegeven werk. Toch kan één uniek werk meerdere eerste drukken hebben, omdat verschillende verschijningsvormen een eerste druk meekrijgen.

Een grote verandering van de monitor 2017 ten opzichte van 2016 is dat ontbrekende AWSO-codes van titels aanvullend geschat zijn. Hiervoor is expertise ingezet van onderzoeksbureau Ingressus. Zij hebben op basis van informatie van de uitgever geschat welke AWSO-code bij een titel hoort. Het gevolg is dat er meer actieve auteurs en vertalers in de tellingen zijn meegenomen, waardoor de totalen ten aanzien van 2016 gemiddeld met 40% zijn gestegen. Omdat de cijfers niet meer vergelijkbaar zijn met de Monitor 2017, zijn de artikelen uit de Monitor 2016 niet meer op deze website beschikbaar.

12-6-2019

1 Er zijn redenen voor uitgevers om niet via CB te distribueren: omdat het voor een uitgever niet rendabel is om via CB te leveren (kosten/baten), omdat er gebruik wordt gemaakt van andere distributiekanalen (denk aan Aldi/ Betapress), of omdat een uitgave heel gericht te koop wordt aangeboden bij een specifieke selectie winkels (denk aan museumwinkels).